مکان یابی سایتهای مستعد احداث سد زیرزمینی در استان خراسان جنوبی با استفاده از تصاویر ماهواره ای، با تأکید ویژه بر سایت ریخان بیرجند

چکیده سدهای زیرزمینی از جمله سازه هایی هستند که با ذخیره آب در سطوح زیرین زمین، کارایی مطلوبی در اقلیم های خشک و نیمه خشک از خود نشان داده اند. اما مثالهایی از سدهای زیرزمینی نیز وجود دارد که به لحاظ فنی، اجتماعی و طراحی موفق نبوده اند. عدم وجود مطالعات دقیق برای محل احداث سد زیرزمینی، منجر به احداث آن در مکانی می گردد که توسط جریان زیر سطحی قابل ملاحظه ای تغذیه نمی گردد و یا آب از قسمتهای جانبی آن نشت می کند و نهایتا منجر به عدم کارایی بهینه سد می گردد. لذا یکی از مشکلات سدهای زیرزمینی بحث مکان یابی جهت احداث این سدها می باشد که باعث تحمیل هزینه و زمان زیادی بر پروژه می گردد. بدین منظور در این پژوهش، استان خراسان جنوبی به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک، جهت مکانیابی و انتخاب نقاط مستعد برای احداث سد زیرزمینی، انتخاب گردید. بر این اساس، منطقه ای به وسعت km2 67/32118 از غرب این استان انتخاب و اطلاعات حاصل از مدلهای ارتفاعی رقومی منطقه، خصوصیات هیدرولوژیکی، نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی موجود و عکس های ماهواره ای (+land sat 7 etm) در نرم افزارهایenvi 4.2 ،erdas 8.4 و gis تحلیل شده و مکانهای مستعد احداث سدزیرزمینی بصورت سنجش از دور، مورد بررسی قرار گرفته است. فاکتورهای اصلی استفاده شده جهت مکان یابی در این پژوهش شامل: شیب آبراهه، پوشش گیاهی، عرض دره، حوزه آبریز، وجود گسل، ضخامت آبرفت، فاصله از شبکه های ارتباطی، فاصله از روستاها و میزان تأثیر گذاری روی قناتهای منطقه، می باشند. با توجه به شیب آبراهه و عرض دره، در مرحله اول 44 سایت انتخاب گردید که از این تعداد تنها 8 سایت از فیلتر های ذکر شده در بالا (جهت انتخاب سایت) عبور کردند. سپس برای تایید نتایج بدست آمده، 5 سایت از 8سایت نهایی، مورد بازدید میدانی قرار گرفت که نتایج آن تاییدی بر روش نرم افزاری انجام گرفته در این پژوهش می باشد. نهایتا خصوصیات زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیکی یکی از این سایتها (سایت ریخان)، جهت ساخت سد زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. براین اساس با استفاده از نتایج حاصل از گمانه های اکتشافی، مشاهدات صحرایی، آزمونهای برجا و مطالعات آزمایشگاهی به بررسی وضعیت ژئوتکنیکی ساختگاه سد زیرزمینی ریخان پرداخته شد. همچنین با مطالعه وضعیت زمین شناسی مهندسی ساختگاه سد و انجام طبقه بندی مهندسی توده سنگrmr) و (gsi در محل سد مشخص شد که توده سنگهای تشکیل دهنده ساختگاه سد، از جنس مونزودیوریت پورفیری و در اندازه های بلوکی تا خیلی بلوکی می باشد. مواد پوششی تشکیل دهنده مخزن سد نیز براساس سیستم طبقه بندی متحد (uscs)، بصورت تناوبی از sm و gp– gcمی باشد.